ÇOCUKLAR VE KURALLAR

Çoğu ebeveyn çocuklarının yaptığı ya da yapmadığı birtakım davranışlardan şikâyetçidir. Anne-baba çocuklarını büyütürken onlara kurallar koyar ve bu kurallara uymalarını beklerler. Bazı çocuklar için bu kurallara uymak oldukça kolayken bazıları için zor olabilir.  Kolay uyum gösteren çocuklar ile baş etmesi kolaydır, peki kurallara karşı çıkan çocuklar ile nasıl baş edilebilir? Ceza bunu için etkili bir yöntem midir?

İSTENİLEN DAVRANIŞIN SIKLIĞINI ARTTIRMAK İÇİN ÖDÜL VERİN

Ödül ve ceza, çocuk eğitiminde ebeveynlerin sık sık kullandığı yöntemlerden biridir. Anne-babalar çocuklarında istenen davranışları sağlamak ya da geliştirmek amacı ile ödül, istenmeyen davranışları yok etmek amacıyla ise ceza yöntemini kullanır. Bu ödülün maddi bir unsur olmaması gerekir. Bazen tebrik etmek, çocuğa teşvik edici sözler söylemek bile bir ödüldür. "Gülümsemek ya da bunu başarabildiğine çok sevindim, aferin," gibi bir ifade de ödüldür. Her zaman maddi anlamı olan ödüller vermek her defasında daha farklı ödül istemesine sebep olur. Bunun sonucunda küçük şeylerle mutlu olamayan, doyumsuz bireyler ortaya çıkar. Sürekli maddi anlamı olan ödül kullanılması istenilen davranışı değil de ödülü daha anlamlı kılar ve bunun sonucunda davranış öğrenimi gerçekleşmez. Sadece istediği şeyi elde etmek için uğraşacak, belki de rol yapacaktır. Çocuklara maddi hediyelerden çok “sen değerlisin, seni seviyorum” mesajı verilmelidir. Bu olumlu benlik algısı geliştirmesinde yardımcı olacaktır.

CEZA = MAHRUM BIRAKMA

Peki ceza hangi durumlarda kullanılmalıdır? Burada fiziksel ya da benlik algısını zedeleyecek, kendini değersiz ve aşağılık hissetmesine sebep olacak cezalardan bahsetmiyoruz. Eğer bu şekilde cezaya başvurursanız ileride bu yöntemi kullanan yetişkinler elde etmiş olursunuz. Ona korku ile bir şey öğretemezsiniz. Çocuklar korku ile sizin istemediğiniz davranışı yapmaz fakat yerine istediğiniz davranışı da koyamaz, bu yüzden hatalı davranışı yapmaya devam eder. Eğitim için en etkili ceza mahrum bırakma yöntemidir. Ceza verirken kesin ve net olunmalıdır. Bir örnek üzerinden gidelim; çocuğunuz televizyon izlemekten kopamıyor bu yüzden de günlük televizyon izleme kuralını aşıyor.  Burada yapmanız gereken şey 3 basamakta toplanır.

1.    Ona televizyonu kapatmasını, artık süresinin dolduğunu söyleyin.. Yapması için biraz zaman tanıyın.
2.    Bu adımda hala davranıştan kopmayan çocuğunuza eğer televizyon izlemeye devam ederse 3 gün boyunca televizyon izlemeyeceğini açık ve net bir biçimde söyleyin.
3.    Hala devam etmesi durumunda ona 3 gün süreyle televizyon izleyemeyeceğini, bunun onun sağlığına zararlı olduğunu kısa ve net şekilde söyleyin.

Bu davranışla, çocuğun yanlış bir davranış yaptığını anlatmış olduk ve ona gelecek cezadan haber vererek seçim hakkı sunduk. Çocuklar da ebeveynler gibi kararlarının sorumluluklarını almalıdır. Duruma uygun, haklı bir ceza çocuğu üzmez. Ama cezalar tehdit halinde kalırsa, çocuk, anne babasının ağzından çıkanların yapılmadığını, herhangi bir şekilde onları vazgeçirebildiğini öğrenirse cezanın bir anlamı kalmaz. Ebeveynler unutmamalıdır ki her çocuk farklı bir karaktere sahiptir. Bu nedenle bir davranışın kazanılması ve o davranışın pekişme süreci de çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Bu nedenle konulan kurallar, çocukların yaş ve gelişim düzeyine göre verilmelidir